पञ्चदशः पाठः - अलङ्काराः-Notes.
पञ्चदशः पाठः - अलङ्काराः
१.अलङ्कारं विवृणुत :
१. श्रीरामः समुद्र इव गम्भीरः ।
अलङ्कारस्य नाम – उपमा।
उत्तरम् -- लक्षणम् – ‘उपमा यत्र सादृश्यलक्ष्मीः उल्लसति द्वयोः । समन्वयः – उपमानम् – समुद्रः । उपमेयम् - श्रीरामः । साधारणधर्मः – गाम्भीर्यम् । उपमावाचकः - इव ।
२. कमलमिव चारु वदनम् ।
उत्तरम् - अलङ्कारस्य नाम – उपमा। लक्षणम् - उपमा यत्र सादृश्यलक्ष्मीः उल्लसति द्वयोः ।
समन्वयः – उपमानम् – कमलम् । उपमेयम् –वदनम् । साधारणधर्मः - चारुत्वम् । उपमावाचकः - इव ।
३. सौजन्यमेव सुवर्णम् ।
उत्तरम् - अलङ्कारस्य नाम – रूपकम् । लक्षणम् – उपमान-उपमेययोः अभेदः रूपकम् ।
समन्वयः – अस्मिन् उदाहरणे उपमान-उपमेययोः सुवर्ण-सौजन्ययोः अभेदः वर्णितः ।
४. ज्ञानामृतं पीत्वा तुष्टः ।
उत्तरम् - अलङ्कारस्य नाम – रूपकम् । लक्षणम् – उपमान-उपमेययोः अभेदः रूपकम् ।
समन्वयः – अस्मिन् उदाहरणे उपमान-उपमेययोः ज्ञान –अमृतयोः अभेदः वर्णितः ।
५. माघे मेघे गतं वयः ।
उत्तरम् - अलङ्कारस्य नाम – श्लेषः । लक्षणम् – अनेकार्थशब्दविन्यासः श्लेषः ।
समन्वयः - अत्र माघमासे मेघमध्ये पक्षी गतः इत्येकः अर्थः ।
तथा माघकाव्यस्य मेघदूतकाव्यस्य पठने आयुरेव गतम् इति द्वितीयः अर्थः ।
६. सैन्धवमानय।
उत्तरम् - अलङ्कारस्य नाम – श्लेषः । लक्षणम् – अनेकार्थशब्दविन्यासः श्लेषः ।
समन्वयः - अत्र ‘सैन्धवम” इति शब्दस्य ‘अश्वः' इत्येकः अर्थः । तथा ‘लवणम्' इति द्वितीयः अर्थः ।